در تورات موجود اسم پدر ابراهیم (علیه السّلام) تارخ و در قرآن آزر مطرح شده است لطفاً توضیح که این شبهه چگونه قابل توجیه است.
پاسخ
یكی از انبیاء الهی كه در قرآن كریم در چندین سوره از او سخن به میان آمده و خداوند متعال او را با اوصاف نیكو معرفی كرده است، حضرت ابراهیم خلیل (علیه السّلام) است كه یكی از پیامبران اولوالعزم میباشد.
در رابطه با اصل پاسخ باید گفت طبق دیدگاه شیعه و اكثر مسلمانان غیر شیعی آزر نمی تواند پدر واقعی حضرت ابراهیم (علیه السّلام) باشد، بلكه پدر واقعی حضرت ابراهیم تارخ است، همانگونه كه در تورات آمده است و اینكه آزر نمی تواند پدر حضرت ابراهیم (علیه السّلام) باشد دلایل زیر بر آن اقامه شد ه است.
۱. در هیچ یك از منابع تاریخی اسم پدر ابراهیم (علیه السّلام) آزر شمرده نشده است بلكه آن را تارخ نوشتهاند همان طوری كه در كتاب عهدین نیز به همین نام آمده است.(۱)
۲. كلمه اب با كلمة والد در لغت عرب فرق روشنی دارد زیرا كلمه «اب» در غیر پدر حقیقی مانند عمو و معلم و پدر زن نیز به كار می رود، چنانچه یعقوب از فرزندان خود پرسید كه پس از درگذشت من چه كسی را میپرستید؟ آیا از خط توحید منحرف میشوید یا نه؟ در پاسخ گفتند: (خدای تو و خدای پدران تو ابراهیم و اسماعیل و اسحق را كه معبود یگانه است و ما مطیع فرمان او هستیم)(۲) در اینجا میبینیم فرزندان یعقوب اسماعیل را نیز جزو پدران خود خواندند، در حالیكه عموی آنان بوده است. ولی این توسعه در لفظ والد نیست و این لفظ در معنای واقعی خود كه پدر حقیقی باشد به كار میرود و تمام تعبیرات قرآن در مورد آزر واژة (اب) است.(۳)
۳. حضرت ابراهیم در دوران جوانی هنگام سكونت در بابل برای آزر از خداوند طلب استغفار كرد، امّا وقتی از ایمان آوردن آن نا امید شد از همان روز پیش از مهاجرت به فلسطین با او قطع رابطه نموده و دیگر در حق او طلب آمرزش ننمود، بطوری كه خداوند میفرماید: «ابراهیم (علیه السّلام) وقتی دید آزر دشمن خداست از او بی زاری جست)(۴) در حالی كه در آیة دیگری میبینیم ابراهیم (علیه السّلام) در دوران پیری و فروتنی دربارة والد خود طلب آمرزش مینماید چنانچه میفرماید: (پروردگارا:من و پدر و مادرم و مؤمنان را در آن روز كه حساب بر پا شود بیامرز)(۵) او از خدا برای پدر خود بعد از این كه اسماعیل و مادر او را در كنار خانه خدا جای داده و خداوند در دوران پیری به او فرزندانی به نام اسحق و اسماعیل عنایت نمود، از خدا برای پدر خود در خواست آمرزش كرد و سپس فرمود: ستایش خدای را كه در دوران پیری به من اسماعیل و اسحق را لطف كرد.(۶)
با توجه به اینكه ابراهیم (علیه السّلام) از آزر در همان بابل در دوران جوانی قطع رابطه كرده و دیگر در حق او استغفار ننمود، و از اینكه در دوران پیری در حق پدرش دعا میكند چنین نتیجه گیری میشود كه پدر واقعی او آزر نبوده است.(۷)
۴. طبق دستور قرآن، پیغمبر خدا نباید برای مشركان طلب مغفرت كند و از این عمل نهی شده اند، زیرا خداوند میفرماید: (هر آینه پیغمبر و گروندگان به او نباید برای مشركان ازخدا طلب آمرزش كنند هر چندخویشان آنها باشند، بعد از آنكه آنان را اهل دوزخ شناختند.)(۸)
پس استغفار حضرت ابراهیم برای والد خود در دوران پیری نشانگر این است كه پدر او آزر نیست چون آزر ایمان نیاورده و از زمرة مشركان به حساب میآمد.
۵. روایاتی از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و از امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ وارد شده كه ثابت میكند آزر پدر واقعی حضرت ابراهیم (علیه السّلام) نیست پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ میفرماید: (همواره خداوند مرا از صلب پدران پاك به رحم مادران پاك منتقل میساخت و هرگز از آلودگیهای دوران جاهلیت مرا آلوده نساخت)(۹) پس طبق این حدیث شریف آزر نمیتواند در سلسلة اجداد پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ واقع شود چون پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از نسل حضرت اسماعیل است.
امام صادق (علیه السّلام) میفرماید: (آزر عموی ابراهیم و ستاره شناس نمرود بود).(۱۰) پس با توجه به دلائل مذكور آزر پدر واقعی حضرت ابراهیم (علیه السّلام) نیست بلكه طبق نقل كتب تفاسیر و قصص الانبیاء تارخ است كه به این ترتیب دیدگاه اسلام درباره پدر حضرت ابراهیم (علیه السّلام) موافق با آنچه است كه در تورات آمده است.
پی نوشتها:
۱. مكارم شیرازی ، تفسیر نمونه، دار الكتب الاسلامیه، تهران، چ ۹، ۱۳۶۹ ش، ج ۵، ص ۳۰۳.
۲. سوره بقره،آیه ۱۳۳.
۳. سبحانی، جعفر، تفسیر موضوعی، منشور جاوید، ج ۱۱، ص ۲۲۰، ناشر مؤسسة امام صادق (علیه السّلام) ، قم، بی تا.
۴. سوره توبه، آیه ۱۱۴.
۵. سوره ابراهیم، آیه ۴۱.
۶. سوره ابراهیم، آیه ۳۹.
۷. منشور جاوید، ج ۱۱، ص ۲۲۰.
۸. سوره توبه،آیه ۱۱۳.
۹. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲،ص ۴۲، قصص الانبیاء، رسولی محلاتی، هاشم، چاپ ۱۷.
۱۰. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۲۲،ص ۴۲، قصص الانبیاء، رسولی محلاتی، هاشم، چاپ ۱۷.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.